ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ



Αποξένωση του ανθρώπου από την πραγματική ουσία της ζωής του, από τα αληθινά του προβλήματα, από τη δυνατότητα κατανόησης του εαυτού του. Αφαίρεση της δυνατότητας από το άτομο να αναπτύξει ολόπλευρα τις ικανότητές του, τις κλίσεις του, τις δημιουργικές τάσεις του. Ο άνθρωπος έχοντας δημιουργήσει, κατά κανόνα παρά τη θέλησή του, τέτοιες κοινωνικές συνθήκες που του αποστερούν τη δυνατότητα να αναπτυχθεί ολόπλευρα ως ζωντανό και λογικό ον, υποτάσσεται τυφλά στις απάνθρωπες ισoπεδωτικές τάσεις των θεσμών που ο ίδιος δημιούργησε και τώρα στρέφονται εναντίον του.

ΑΓΩΝΙΑ

Η έννοια αγωνία κατέχει κεντρική θέση στη σύγχρονη φιλοσοφία. Στην υπαρξιστική φιλοσοφία χρησιμοποιείται η χωρίς αιτία α. για να χαρακτηριστεί η ηθική και μεταφυσική αγωνία του ανθρώπου. Πρώτος και κύριος εισηγητής του όρου α. στη φιλοσοφία είναι ο Δανός φιλόσοφος Σέρεν Κίρκεγκορ, συγγραφέας του έργου Επί της ιδέας της α. (1844), που πρέσβευε ότι η α. γεννήθηκε από τον ίλιγγο της ελευθερίας που συνεπάγεται η γνώση του καλού και του κακού. Ο Κίρκεγκαρντ θέτει τον όρο της δυνατότητας ως τυπικό στοιχείο της ύπαρξης, και η αγωνία είναι το αίσθημα του ανθρώπου μπροστά στην ύπαρξη ως δυνατότητα.

Κατά τον Γερμανό φιλόσοφο Μάρτιν Χάιντεγκερ, η α. επαναφέρει την ύπαρξη από την κατάπτωση στο είναι. Το είναι παρουσιάζεται στο ανθρώπινο πεπερασμένο ως ένα αγωνιώδες μηδέν που καταβροχθίζει και εκμηδενίζει όλους τους θεσμούς και τις πραγματικότητες του κοινωνικού και φυσικού κόσμου. Για τον Χάιντεγκερ, αγωνία είναι το αίσθημα που έχει ο άνθρωπος για το αδύνατο, καθώς προέρχεται από το μηδέν, και συνειδητοποιεί το είναι του προς θάνατο.

ΖΑΝ ΠΩΛ ΣΑΡΤΡ ((Jean-Paul Sartre, 1905 - 1980)



Γάλλος φιλόσοφος, δοκιμιογράφος και λογοτέχνης (Παρίσι 1905-1980). Είναι, μαζί με το Χάιντεγκερ και το Γιάσπερς, ο μεγαλύτερος εκπρόσωπος του νεώτερου υπαρξισμού. Γιος μηχανικού, αφού σπούδασε στην Ecole Normale Superieure, έγινε καθηγητής της φιλοσοφίας πρώτα στη Χάβρη και κατόπιν στο Παρίσι. Η εμπειρία της φυλακής και της Αντίστασης τον έκανε να ενδιαφερθεί όλο και περισσότερο για τα πολιτικά και πνευματικά ζητήματα, όπως μαρτυρεί, εκτός από τη φιλοσοφική και λογοτεχνική παραγωγή του, η επιθεώρηση Les Temps modernes, που ίδρυσε το 1945.

Έχοντας ενταχθεί στις τάξεις της αδιάλλακτης αριστεράς (gauchistes), αρνήθηκε το 1964 το βραβείο Νόμπελ και αργότερα (1971) κατηγορήθηκε για άρθρα που δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες της παράταξης του, των οποίων είχε αναλάβει τη διεύθυνση (Revolution, La cause du peuple κλπ.).

ΜΑΡΤΙΝ ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ (Martin Heidegger, 1889 – 1976)

Γερμανός φιλόσοφος. Γεννήθηκε στο Μέσκιρχ του Μπάντεν. Σπούδασε θεολογία, φιλοσοφία, ιστορία και φυσικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. Το 1923 έγινε καθηγητής της φιλοσοφίας στο Μάρμπουργκ και από το 1928 ανέλαβε την έδρα της φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. Κατά το διάστημα 1945-1951 του απαγορεύτηκε η διδασκαλία από τις δυνάμεις κατοχής της Γερμανίας, γιατί για ένα διάστημα υπήρξε μέλος του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος.

Η φιλοσοφία του X. παρουσιάζεται κυρίως στην πρώτη της περίοδο ως ερμηνευτική περιγραφή της κάθε φορά συμπεριφοράς του ανθρώπου. Το ενδιαφέρον της περιγραφής αυτής δεν στρέφεται προς τον άνθρωπο ως άνθρωπο, δεν προέρχεται από ουμανιστική διάθεση (την οποία μάλιστα ο X. αποκρούει), αλλά γεννιέται από το γεγονός ότι –ανάμεσα στα διάφορα όντα– ο άνθρωπος έχει το προνόμιο να είναι το μόνο που μπορεί να ερευνά και, επομένως, το μόνο που μπορεί να συλλάβει και να κατανοήσει την έννοια της ύπαρξης, που αποτελεί το πραγματικό αντικείμενο της φιλοσοφίας.

ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΣ (existentialisme)

Σύγχρονο φιλοσοφικό ρεύμα, που παίρνει το όνομά του από την αντίληψη ότι η φιλοσοφία δεν είναι αντικειμενική ή θεωρητική επιστήμη, αδιάφορη για την ύπαρξη του ανθρώπου που τη δημιουργεί, αλλά αντίθετα συνδέεται αδιάσπαστα με την πραγματική και συγκεκριμένη ύπαρξη του ανθρώπου: του ανθρώπου που νοείται στην ανεπανάληπτη πρωτοτυπία του ως ατόμου που προορίζεται να πεθάνει και όχι ως είδους ή καθολικής ουσίας. Η «ύπαρξη», με την έννοια αυτή, δεν είναι κάτι που μπορεί να εξεταστεί γενικά και θεωρητικά.

Οι έννοιες ή οι αξίες, στις οποίες η κατά παράδοση φιλοσοφία πίστεψε πως θα μπορούσε να πλαισιώσει και να αναγάγει το νόημα της ανθρώπινης ζωής, έχουν όρο αναφοράς τους, κατά τον υ., ένα απρόσωπο και αφηρημένο ανθρώπινο υποκείμενο, το «μέσο» άνθρωπο ή το μέσο όρο των ανθρώπων και όχι τον πραγματικό άνθρωπο. Αλλά η αυθεντική «ύπαρξη» είναι, αντίθετα, πάντα «προσωπική» ύπαρξη, εξαίρεση που ξεφεύγει από κάθε κανόνα και ταξινόμηση. Είναι, με λίγα λόγια, απόλυτη ελευθερία. Επειδή δεν στηρίζεται a priori σε καμιά καθολική αξία, η «ύπαρξη» είναι ελευθερία τόσο με την έννοια ότι είναι «δυνατότητα» να δημιουργεί και να κατακτά για τον εαυτό της μια σημασία, όσο και με την έννοια ότι είναι όρος ριζικής αβεβαιότητας και προβληματικής.